nadir devlet ne demek?

Prof. Dr. Nadir Devlet (d. 15 Temmuz 1944, Şenyang, Çin; ö. 30 Nisan 2021, İstanbul); Türk Dünyası tarihi ve uluslararası ilişkileri uzmanıdır. 20 ve 21. yüzyılda Rusya, Kafkasya ve Orta Asya’daki Türk halklarının geçmişi, bugünü, siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik yapıları üzerinde yoğunlaşmıştır.¹

Erken dönem yaşamı

1944 yılında Uzakdoğu’da, Mançurya’da (günümüzde Çin sınırlarındaki Şeng Yang bölgesi) Mukden şehrinde doğdu. Burada Rusya devrimi sonrası gönderilen veya iç savaş sırasında kaçmış olanlar arasında, İdil-Ural bölgesinden Tatarlar da vardı. Bölge halkının Milli Bayrak adlı gazetelerinin başında, bir mirza ailesinden gelen İbrahim Devlet-kildi (1901-1967) ve eşi Rukiye Muhammediş Devlet-kildi (1908-1989) bulunmaktaydı. 1945 yılında Kızıl Ordu, Mançurya ile Kore’yi işgal etti ve rejim aleyhtarı saydıkları arasında Devlet-kildi çiftini de tutuklayıp çalışma kampına yolladı.²

Tutuklandığında hamile olan Rukiye Devlet Kildi'nin kampta doğan kızı Feride, üç buçuk yaşına gelince elinden alındı ve bir yetimhanede büyüdü. Küçük Nadir’e ise dedesi sahip çıktı ancak kısa bir süre sonra yaşlı adam öldü. İki yaşındaki çocuğu 1946 yılında Şanghay’dan İlyasov ailesi evlat edindi. Aile sonrasında Devlet soyadını aldı.³

Aile, Nadir ve kızları Reşide ile birlikte, 1949 yılında, “haymatlos” (vatansız) pasaportuyla Türkiye’ye göç etti. Sonrasında Türk vatandaşlığına geçtiler. Öğrencilik yıllarında Zeki Velidi Togan ve Akdes Nimet Kurat gibi “ildeş”lerini tanıdı ve tarih okumaya karar verdi.⁴

Eğitimi

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Genel Türk Tarihi Bölümü'nden 1971 yılında mezun oldu. Yüksek lisansını 1972-74 yılları arasında Münih Maximilian Üniversitesi Türkoloji ve Yakın Doğu Enstitüsünde yaptı. 1976-82 yıllarında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Umumi Türk Tarihi Kürsüsü’nde “1905-1917 Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi” adlı teziyle doktorasını tamamladı.⁵

Akademik hayatı

Marmara Üniversitesinin ardından (1984-2001) sırasıyla Columbia Üniversitesi (1989/1990), Wisconsin Üniversitesi, Madison (1996/1997), Yeditepe Üniversitesi (2011-2007) ve İstanbul Ticaret Üniversitesinde (2008-2015) idari ve akademik görevlerde bulundu. Son olarak İstanbul Aydın Üniversitesinde İİBF Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümünde çalıştı. Marmara Üniversitesi döneminde Türkiyat Araştırmaları ve Uygulama Merkezinde müdür yardımcılığı görevinde bulundu.⁶⁷

Diğer çalışmaları

1963-67 yılları arasında MEB İslâm Ansiklopedisi’nde tashih memuru, 1967-71 yıllarında ise T.A.E.’de sözlük tarama memuru olarak çalıştı. 1972-84 yılları arasında Hürriyet Radyosu Tatar-Başkurt Servisinde radyo programcılığı yaptı. Independent Türkçe’de de güncel yazılar kaleme aldı.⁸

Kitaplarının sayısı otuza ulaşmıştır (Türkçe, Tatarca, İngilizce ve Rusça). Makaleleri Türk Kültürü, Türk Dünyası Araştırmaları, Emel, MÜ Türklük Araştırmaları dergileri ile Londra’da çıkan üniversite dergilerinde yer aldı. Rusya Türkleri’nin Millî Mücadele Tarihi adlı kitabıyla 1985’te Türkiye Millî Kültür Vakfı Ödülünü kazandı.

1991 yılında UNESCO’nun Orta Asya’ya düzenlediği "İpek Yolu" projesine katılmıştır. Rusya Federasyonu Tataristan Bilimler Akademisi Yabancı üyesidir.⁹

İki yüzü aşkın makalesi başta Türkçe, kalanları İngilizce, Tatarca ve Rusça olarak yayınlanmıştır. Son eseri “Rusya Mültecileri: Uzak Diasporaya Savrulan Tatarlar” üniversite yayını olarak 2017’de yayımlanmıştır.¹⁰

Yaşamı ve ölümü

Bir zorunlu göçmen olan Nadir Devlet biyolojik annesini ilk kez 33 yaşına gelince, 1977 yılında Münih’te görebildi. Nadir, kardeşi Feride’yi ise ilk kez 1990’da Kazan’da, glasnost başladıktan sonra görebildi. Öğretim üyesi olarak katıldığı uluslararası konferanslardan birinde herkes sırayla kendi yaşam öyküsünü anlatır. Aralarında, Amerikalı Howard Reed de vardır. Birden farkına varırlar ki Reed’in eşi, Nadir Hoca’nın hiç bilmediği bir ablasıdır. İbrahim Devlet-kildi’nin ilk eşi Raziye İbrahimova’dan olan iki kızından biri, Shafiga Dauletdir. Onlar da zamanında ABD’ye göç etmişlerdir. Uzun süredir kanser tedavisi gören Prof. Dr. Nadir Devlet, 15 Nisan'da ani solunum güçlüğü nedeniyle hastaneye kaldırıldı, 30 Nisan 2021 tarihinde öldü.¹¹